Wiele kobiet, choć jeszcze niewystarczająco dużo, zastanawia się nad związkiem zdrowia jamy ustnej z ciążą. Pamiętajmy, że zdrowie przyszłych mam jest kluczowe dla zdrowia naszych dzieci. Uwaga, czas i zaangażowanie w spełnianie potrzeb swojego ciała to solidny fundament dla przyszłego zdrowia matki i dziecka.
Pierwsze kroki
Najlepszym sposobem walki z próchnicą i innymi chorobami jamy ustnej jest profilaktyka. Bardzo ważne jest, by przed rozpoczęciem starań o dziecko kobieta zgłosiła się na wizytę kontrolną i porozmawiała ze swoim stomatologiem o planowanej ciąży. Do określenia ryzyka konieczne jest szczegółowe badanie jamy ustnej oraz aktualna dokumentacja rentgenowska. Ciąża jest przeciwwskazaniem do wykonywania większości zdjęć rtg, więc przed nią lekarz powinien zlecić wykonanie poglądowego zdjęcia – tzw. pantomogramu – „zdjęcia wszystkich zębów”, które daje obraz również kości i zatok. W razie konieczności leczenia, stomatolog ustali plan sanacji jamy ustnej, czyli tak zwanych „generalnych porządków”. Sanacja zakłada doprowadzenie zębów, dziąseł i wszystkich innych struktur w jamie ustnej do stanu zdrowia. Mogą się na nią składać zabiegi, takie jak skaling, piaskowanie, leczenie próchnicy, leczenie kanałowe, leczenie błon śluzowych, usuwanie zębów i wiele innych. Zabiegi są wykonywane w miarę potrzeb pacjentki – u niektórych konieczne jest długie leczenie, u innych wystarczy kilka wizyt, więc nie warto się sugerować opiniami innych. Zgodnie z wytycznymi Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego, adnotacja o stanie uzębienia ciężarnej i sanacji powinna być uzupełniona w karcie przebiegu ciąży.
Pamiętajmy, że ten pierwszy krok jest najważniejszy. Im bardziej rzetelna i zaangażowana będzie nasza postawa na tym etapie, tym większa możliwość, że w późniejszych oszczędzimy sobie nieprzyjemności związanych z nagłymi wypadkami, stanami zapalnymi, nieplanowanymi wizytami, często bólem i nieprzewidzianymi kosztami, ale przede wszystkim niebezpieczeństwem dla naszego dziecka.
Codzienna higiena
Stomatolog lub higienistka stomatologiczna zadba o odpowiednią informację i instruktaż higieny jamy ustnej. Pamiętajmy, że należy bacznie obserwować całe swoje ciało, w tym również zęby i dziąsła. Nawet, jeśli dziąsła są bolesne i krwawią, nie należy pomijać codziennego szczotkowania, lecz wybrać szczoteczkę miękką lub ultramiękką. Należy pamiętać, by przechowywać ją na sucho i zmieniać co dwa lub trzy miesiące. W aptekach i drogeriach znajdziemy duży wybór szczoteczek. Mycie zębów szczoteczkami rotacyjno-obrotowymi może okazać się zbyt bolesne. Zęby należy szczotkować po każdym posiłku używając pasty z fluorem. Zalecaną metodą dla kobiet w ciąży jest metoda wymiatająco- obrotowa: włosie szczoteczki należy ustawić pod kątem 45˚ w okolice szyjek zębów skierowane do wierzchołków korzeni zębów. Następnie wykonuje się ruch wymiatający w kierunku powierzchni żujących z jednoczesnym ruchem poprzecznie – wibrującym o niewielkich drganiach. Na każdy odcinek uzębienia, który obejmuje zasięgiem główka szczoteczki opisany ruch powtarzany jest 3-krotnie. Następnie szczoteczka przesuwana jest na kolejne zęby. W ten sposób czyszczone są po kolei powierzchnie policzkowe/ wargowe i podniebienne/ językowe wszystkich zębów górnych i dolnych. Powierzchnie podniebienne i językowe zębów przednich szczotkowane są w kierunku brzegów siecznych przy pionowo ułożonej szczoteczce. Następnie należy oczyścić powierzchnie żujące wykonując ruchy szorujące. Warto przy tym pilnować czasu za pomocą stopera, klepsydry lub minutnika do gotowania.
U kobiet ciężarnych często występują wymioty. W takich sytuacjach musimy pamiętać, że nie powinno się od razu myć zębów. Należy przepłukać jamę ustną wodą lub roztworem wody i sody oczyszczonej i odroczyć szczotkowanie o pół godziny.
Po myciu zaleca się użyć nici oraz irygatora, który wodą pod ciśnieniem wypłucze resztki pokarmów spod dziąseł i z przestrzeni międzyzębowych. Stosując nić, około 30 centymetrowy jej odcinek należy wprowadzić w przestrzeń międzyzębową przesuwając ją w kierunku góra – dół wzdłuż każdej powierzchni stycznej czyszczonej przestrzeni. Należy pamiętać, żeby za każdym razem wprowadzać czysty, niepostrzępiony fragment nici. Opcjonalnie można używać płynu do płukania jamy ustnej, a w II i III trymestrze zaleca się płukać roztworem chlorheksydyny o stężeniu 0,12%. Stomatolog przepisze odpowiednie płukanki i wyjaśni sposób ich użycia.
Ksylitol, zamiennik cukru, jest uważany za bezpieczny w okresie ciąży. Hamuje wzrost bakterii, zmniejszając tym samym produkcję kwasów i demineralizację. Stosowanie przez matkę ksylitolu w okresie ciąży zmniejsza ryzyko rozwoju próchnicy u dzieci podczas ząbkowania. Zaleca się żucie gum z ksylitolem lub pastylki do ssania- optymalna dawka to 5g. Wszelkie pasty do wybielania, paski i żele przez większość dentystów są odradzane – ze względu na większą wrażliwość lepiej poczekać do końca ciąży.
Dieta
Zalecenia dietetyczne są dla kobiet w ciąży jasno określone. Zalecana jest dieta bogata w białko, wapń, fosfor, fluor i witaminy (A,C i D), pełniące ważną rolę w rozwoju zawiązków zębowych i ich mineralizacji. Wbrew powszechnie pojawiającym się informacjom, w czasie ciąży nie jest możliwe odwapnienie zębów na skutek dostarczania swojemu organizmowi niewystarczającej ilości wapnia. Rozwijające się dziecko będzie pobierać wapń z kości matki, a nie z jej zębów.
Należy pamiętać, że podjadanie w nocy prowadzi do odkładania płytki nazębnej i spadku pH jamy ustnej, a kwaśne środowisko jest idealnym dla rozwoju bakterii, dlatego zaleca się możliwie to ograniczać. Odradza się również częste spożywanie węglowodanów, szczególnie cukrów prostych, które są pożywieniem dla bakterii, a zastępować je złożonymi – razowym makaronem, chlebem, kaszą i ryżem.
Zagrożenia- choroby jamy ustnej występujące w trakcie ciąży
Co prawda ciąża nie jest stanem patologicznym, a fizjologicznym organizmu kobiety, niemniej mogą wystąpić różne problemy zdrowotne będące jej konsekwencjami, wymagające interwencji stomatologicznej. Jeśli do takich dojdzie, należy pamiętać, że w większości powikłań najlepszą porą na zabiegi jest początek II trymestru ciąży. Nie należy zwlekać – pamiętajmy, że układ odpornościowy kobiety w ciąży może ulec supresji ze względu na rozwijający się płód, czyli kolokwialnie ujmując: pozwalać sobie na więcej luzu. Dlatego zakażenia rozwijają się szybko.
Kobiety w ciąży szczególnie narażone są na próchnicę, ponieważ zwiększa się częstość spożywania pokarmów, zwłaszcza tych zawierających cukier. Często dochodzi do kwasowej erozji zębów, czyli chemicznego rozpuszczania szkliwa pod wpływem kwasów egzogennych, czyli zawartych w pożywieniu. Kwaśne są słodkie soki, napoje gazowane, owoce. Erozja może być spowodowana również kwasami endogennymi- kwasem żołądkowym, szczególnie podczas mdłości i refluksu, które są spowodowane uciskiem macicy na jelita i żołądek, z tego powodu zostają one przesunięte ku górze i na boki. Ucisk, zmniejszona motoryka błony mięśniowej przewodu pokarmowego oraz zaburzona czynność zwieraczy powodują wystąpienie dolegliwości związanych z cofaniem się treści pokarmowej z żołądka do przełyku i jamy ustnej, powodując pieczenie i zgagę. Wspomnieliśmy wyżej, że warto po incydencie wymiotów przepłukać usta wodą. Do neutralizacji kwaśnego pH można użyć również roztworu sody oczyszczonej, natomiast po posiłku obfitym w kwasy zjeść coś neutralnego- np. ser żółty, mleko.
Zmiany mogą występować również na dziąsłach. Często występującą jest tzw ziarniniak ciążowy, czyli fioletowoczerowy guzek, częściej występujący w przedniej części szczęki, na brodawce zębowej. Może pojawiać się już na początku ciąży, a znika samoistnie po porodzie lub wcześniej. Nie jest to typowy guz, lecz wzmożona odpowiedź zapalna na czynniki drażniące, łatwo krwawi nawet po delikatnym sprowokowaniu. Drugą przypadłością, która występuję częściej jest ciążowe zapalenie dziąseł, które nie jest związane z obecnością płytki nazębnej, lecz może je ona potęgować. Dziąsła są żywoczerwone, rozpulchnione, może występować krwawienie przy szczotkowaniu. Ciążowe zapalenie dziąseł rozwija się najczęściej w 2 i 3 trymestrze ciąży i ustępuje po urodzeniu dziecka.
Należy pamiętać, że niektóre bakterie odpowiedzialne za zmiany w przyzębiu są również czynnikiem chorób takich jak choroby sercowo- naczyniowe, układu oddechowego, cukrzyca. Podejrzewa się, że mogą przyczynić się do powikłań ciąży, np. porodu przedwczesnego, małej masy urodzeniowej dzieci, stanu przedrzucawkowego. Najczęściej zmiany zapalne dziąseł pojawiają się około ósmego tygodnia ciąży i łatwo je zaobserwować.
Interwencja – co nam wolno, a czego nie?
W pierwszym trymestrze ciąży, ze względu na złe samopoczucie pacjentek oraz zwiększone prawdopodobieństwo poronień, należy ograniczyć zabiegi stomatologiczne. Udowodniono, że najbezpieczniej przeprowadzać leczenie między 13 a 21 tygodniem ciąży. Kobiety, u których nie jest wymagana interwencja stomatologiczna, powinny zgłaszać się na wizyty kontrolne co najmniej 2 razy w okresie ciąży i co 6 miesięcy po urodzeniu dziecka. Każdy ostry stan wymaga jednak natychmiastowej interwencji lekarza, bez względu na okres.
Gdy brak jest możliwości leczenia kanałowego oraz właściwej odbudowy, należy przeprowadzić ekstrakcje zębów. Ten rodzaj zabiegu przeprowadza się w każdym etapie ciąży, gdyż odroczenie zabiegu może być powodem zaostrzenia stanu zapalnego, gdzie będzie konieczna antybiotykoterapia.
Nie powinnyśmy się bać również diagnostyki RTG. Zdjęcia wewnątrzustne mogą być wykonywane, gdy są one niezbędne do postawienia diagnozy i leczenia. Jednak przed każdym zdjęciem przyszła mama powinna być poinformowana o ryzyku i zagrożeniach, jakie mogą wystąpić podczas wielokrotnej ekspozycji na promienie rentgenowskie. Konieczne jest również zastosowanie specjalnych ochron radiologicznych- ołowianego fartucha.Rentgenogramy powinny być wykonane ze starannością, aby nie istniała potrzeba powtórnego naświetlania pacjentki.
Leczenie implantologiczne oraz ortodontyczne powinno zostać odroczone.
Pacjentka powinna być świadoma, że wymaga szczególnego ułożenia na fotelu stomatologicznym- głowa powinna znajdować się powyżej poziomu stóp, z lekkim przechyleniem na lewy bok, by zmniejszyć ucisk macicy na żyłę główną dolną i tym samym zapobiec zmniejszeniu dopływu krwi do mózgu, przyspieszeniu pracy serca i zawrotom głowy. Żeby uzyskać tę pozycję, należy podłożyć pod prawe biodro poduszkę, zwinięty koc lub ubranie.
Pomoc farmakologiczna w okresie ciąży i karmienia
Wbrew powszechnie panującej opinii, dysponujemy bezpiecznym znieczuleniem dla kobiet w ciąży. Ponad to, stres związany z bólem może być przyczyną wielu późniejszych komplikacji, dlatego podczas zabiegów znieczulenie jest potrzebne i nie należy się go bać. Gdy istnieje potrzeba, w II i III tymestrze można poddać się znieczuleniu podtlenkiem azotu – sedacji wziewnej, nie przekraczając 30- minutowego łącznego czasu podawania oraz używając stężenia 50%. W przypadku wystąpienia ostrego stanu zapalnego, lekarz może przepisać antybiotyk. Dozwolonymi dla kobiet w ciąży są amoksycyliny, penicyliny, erytromycyny i klindamycyna oraz metronidazol. Jeśli chodzi o środki przeciwbólowe, najbezpieczniejszym w okresie ciąży jest paracetamol. Ibuprofen jest odradzany w I i III trymestrze ciąży.
Higiena jamy ustnej u niemowląt
Dzieci rodzą się z jałową jamą ustną, czyli sterylną, pozbawioną bakterii. Dopiero później zostaje zasiedlona naturalną florą bakteryjną. Pamiętajmy, że próchnica to choroba zakaźna i bakterie próchnicotwórcze mogą przedostać się przez kontakt matki lub ojca z dzieckiem. O jamę ustną noworodka należy dbać. Nie jest do tego potrzebne wiele akcesoriów, rzeczy te są tanie. Dodatkowym plusem jest wykształcanie od najmłodszych lat prawidłowych nawyków higienicznych, co zaowocuje dobrymi wspomnieniami, świadomością i dyscypliną.
Codziennie wieczorem, przy okazji toalety, rodzic powinien umyć dziąsła dziecka specjalną nakładką na palec lub gazikiem zanurzonym w przegotowanej, chłodnej wodzie lub rumianku. Ponadto dziąsła powinny być oczyszczone z resztek pokarmowych po każdym kleistym, papkowatym posiłku. Początki na pewno będą trudne. Dziecko będzie protestować, ale z wieczoru na wieczór sytuacja powinna się poprawiać.
Gdy pojawiają się pierwsze zęby, dzieci często płaczą, są niecierpliwe i rozdrażnione, a dziąsła rozpulchnione i bolesne. Należy pozostać przy przecieraniu ich wilgotnym gazikiem. Przy ząbkowaniu mogą się przydać gryzaki- szczoteczki, które powodują masaż dziąseł i poprawiają ukrwienie. Masaż dziąseł poleca się wykonywać również zwykłą szczoteczką dziecięcą. Na rynku dostępnych jest ogrom szczoteczek, dlatego każdy wybierze coś odpowiedniego dla siebie. Należy zwrócić uwagę na wygodny uchwyt, który pozwoli manewrować w buzi dziecka oraz główkę szczoteczki odpowiednią rozmiarem. Zakłada się, że dopóki dziecko nie będzie potrafiło pisać ładnie literek w zeszycie, rodzic powinien myć mu zęby. Oczywiście korzystnie będzie, jeśli dzieci będą uczyć się robić to same, ale w tym przypadku rodzic powinien skontrolować i poprawić szczotkowanie. Jeśli chodzi o pasty, u dzieci do 6 roku życia zaleca się używanie pasty o zawartości 1000 ppm – początkowo ma być to delikatne posmarowanie włosków szczoteczki. Jak maluch nauczy się wypluwać, zwiększamy ilość do ziarnka grochu.
Niemowlęta są narażone na choroby jamy ustnej, między innymi pleśniawki i afty. Pleśniawki są zmorą najmłodszych dzieci. Wyglądem przypominają resztki mleka, które przylgnęły do wewnętrznej strony policzków, do dziąseł, podniebienia lub do języka w postaci białych nalotów. Przyczyny powstawania pleśniawek to przede wszystkim złe warunki higieniczne, przewlekła antybiotykoterapia oraz zakażenie w czasie karmienia. Dziecko zaraża się drożdżakami ssąc zainfekowaną pierś mamy, oblizany przez rodzica czy niedokładnie umyty smoczek, niekiedy pojawiają się też na skutek leczenia antybiotykiem lub wskutek obniżenia odporności. Choć infekcja nie jest niebezpieczna, sprawia dziecku ból i utrudnia jedzenie. Niezauważona w porę, może się niebezpiecznie rozszerzyć i przyjąć postać białego nalotu na języku utrudniającego ssanie, a także rozprzestrzeniać się na gardło, krtań, tchawicę, oskrzela. Leczenie pleśniawek jest proste, ale zdecydowanie warto udać się na konsultację do specjalisty – stomatologa. Matki, które karmią piersią powinny przed karmieniem przecierać lekiem przeciwgrzybicznym brodawkę piersi. Niezbędne jest też przemywanie brodawek ciepłą wodą zawsze przed i po karmieniu, a także pędzlowanie jamy ustnej dziecka lekiem zaleconym przez pediatrę lub stomatologa dziecięcego-pedodontę. Afty to niewielkie, bardzo bolesne pęcherzyki, otoczone czerwoną obwódką. Afty pojawiają się częściej u starszych dzieci, jednak u niemowląt mogą wystąpić podczas ząbkowania. Dzieci takie odczuwają duży ból, w wyniku czego wkładają do buzi różne przedmioty, które mogą powodować stany zapalne. Afty u dzieci znikają samoczynnie po około 7 dniach. Ból można załagodzić podając dziecku produkty o lekkiej kremowej konsystencji lub musy.
Podczas karmienia należy pamiętać, że odpowiednia pozycja dziecka zapobiega wadom ortodontycznym i stymuluje prawidłowy wzrost szczęki i żuchwy. Kobieta powinna trzymać dziecko w pozycji ukośnej, dzięki czemu żuchwa jest wysunięta, a wszystkie mięśnie intensywnie pracują podczas ssania, co jest bodźcem wzrostowym dla żuchwy. Podczas karmienia sztucznego sytuacja się zmienia- poziome ułożenie dziecka powoduje pozbawienie żuchwy do przednich bodźców wzrostowych.
Podczas używania smoczków z dużymi otworami występuje obniżone napięcie warg i stałe otwarcie ust. Szczęki ulegają zwężeniu, zęby sieczne górne się wychylają. Smoczek powinien więc mieć średni otwór, by nie dopuścić do przyszłych wad zębowych.
Niezwykle ważna jest również pozycja dziecka w czasie snu, jako że dzieci śpią większość doby. Płaskie ułożenie kręgosłupa z głową na niewielkiej poduszce sprzyja prawidłowemu rozwojowi narządu żucia. Zbyt wysokie lub niskie ułożenie głowy powoduje zmianę położenia żuchwy, może dojść do zaburzeń czynności mięśni czy stawu.
Zainteresował Cię ten temat? Napisz do nas!
Od 01.04 ruszają zapisy do naszej nowej usługi -> PROGRAM OPIEKI STOMATOLOGICZNEJ DLA KOBIET W CIĄŻY -> Umów wizytę
Autor: lic. hig. stom. Patrycja Ostrowska; lic. hig. stom. Olga Kotur